هارپ ، زلزله ، سیل ، آتش و نقش آمریکا - به بهانه زلزله ژاپن

تا پیش از این، اختلال در شبکه‌های انتقال برق، سقوط پرواز شماره 800 خطوط هوایی TWA، سندرم جنگ اول خلیج فارس، سندرم خستگی مزمن و حتی ماجرای تیراندازی دبیرستان کلمباین را نیز به هارپ نسبت می‌دادند و در چند سال اخیر زلزله‌های جنوب ایران، زلزله هائیتی و به تازگی آتش‌سوزی روسیه و سیلاب پاکستان را به این ابزار نسبت داده‌اند.

---

هر بار که بلایای طبیعی در زمین زیاد می‌شود، سروصداهایی بلند می‌شود که این‌ها ناشی از پروژه آمریکایی هارپ است و نباید از این سلاح جدید و قدرتمند غافل شد. اما به راستی واقعیت هارپ چیست؟ 
  

ذوالفقار دانشی: هارپ (HAARP)، مخفف عبارت «برنامه تحقیقاتی شفق‌های قطبی فعال و پربسامد» است، یک آزمایش تحقیقاتی برروی یون‌کره زمین که به‌طور مشترک توسط نیروی هوایی ایالات متحده، دانشگاه آلاسکا و دارپا (آژانس پروژه‌های تحقیقاتی پیشرفته دفاعی که بازوی تحقیقاتی پنتاگون محسوب می‌شود) بنیان گذاشته شده و هدف از آن، مطالعه خواص و رفتار یون‌کره (یونوسفر) جو زمین با تاکید بر استفاده بالقوه از آن برای ارتقای خدمات مخابراتی رادیویی و اهداف نظارتی (مثلا شناسایی موشک‌های بالستیک)، هم در مقاصد غیرنظامی و هم مقاصد دفاعی است. 

این آزمایش در ایستگاه تحقیقاتی هارپ انجام می‌شود، جایی به مختصات جغرافیایی 62.39 درجه شمالی و 145.15 غربی که در نزدیکی شهر گاکونای آلاسکا واقع شده است. آغاز پروژه هارپ به سال 1990 / 1369 برمی‌گردد، اما ساخت سازه‌های آن از سال 1993 / 1372 آغاز شد و تا سال 2008 / 1387، مبلغ 250میلیون دلار برای آن هزینه شده است.

با استفاده از نتایج بدست‌آمده از آزمایش‌های هارپ، می‌توان چگونگی تأثیر لایه یون‌کره را بر امواج رادیویی بهتر درک کرد و در نتیجه، روش‌هایی را برای بهبود کیفیت و اعتمادپذیری سیستم‌های ارتباطی و جهت‌یابی تدوین کرد. کاربردهای چنین روش‌هایی چه در بخش غیرنظامی و چه در بخش نظامی بسیار زیاد است. افزایش دقت جهت‌یابی با جی.پی.اس، بهبود روش‌های ارتباطی زیردریایی‌ها، کشف مواد معدنی در زیر زمین و نقشه‌برداری از سازه‌های زیرسطحی از جمله این کاربردهاست، هرچند که برای انجام چنین کارهایی در هر نقطه از جهان به سکو‌های متحرک نیاز است.

علاوه بر سازمآنهای تاسیس‌کننده، بسیاری از دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی ایالات متحده نیز در ساخت تجهیزات و انجام پروژه هارپ مشارکت دارند که از میان آنها می‌توان به دانشگاه استنفورد، یو.سی.ال.ای (دانشگاه کالیفرنیا در لس‌آنجلس)، کالج دارتموث، دانشگاه کورنل، دانشگاه جانزهاپکینز، پارک‌کالج، ام.ای.تی (انستیتو فناوری ماساچوست) و پلی‌تکنیک نیویورک اشاره کرد.

دانشمندان می‌توانند از هر ملیتی در این پروژه مشارکت داشته باشند. از سال 1995 / 1374 تاکنون، هر سال در تابستان، تور بازدید عمومی از مجموعه هارپ برگزار می‌شود که با استقبال عموم مردم روبرو شده است. هم‌چنین دستاوردهای این پروژه به قلم دانشمندان از کشورهای مختلف در نشریات مهم جهان منتشر می‌شود. 

هارپ چطور کار می‌کند؟
هارپ از دو بخش فرستنده و گیرنده تشکیل شده است:

الف- ابزار تحقیقاتی یون‌کره‌ای یا آی.آر.آی:فرستنده‌ای برای مخابره امواج رادیویی با توان بسیار بالا که در محدوده امواج پربسامد 2.8 تا 10 مگاهرتز (فرکانس بالا یا اچ.اف) کار می‌کند. آی.آر.آی از 180 آنتن دوقطبی صلیبی‌شکل تشکیل شده که در سطح یک مستطیل با 12 ردیف و 15 ستون آرایش یافته‌اند و می‌تواند با انتشار امواجی به قدرت 3.6 مگاوات (هر مگاوات معادل یک میلیون وات یا انرژی )، بخش کوچکی از یون‌کره را به‌طور موقتی برانگیخته کند و شرایط مناسب را جهت اهداف مطالعاتی ایجاد کند.

ب- آشکارسازها: مجموعه‌ای کامل از ابزارهای علمی که هم برای مشاهده زمینه یون‌کره و شفق‌های قطبی و هم برای بررسی آثار به‌وجود آمده در حین تحقیقات فعال و محدوده برانگیخته‌شده به‌کار می‌رود. این ابزارها شامل یک رصدخانه نیز هست که علاوه بر مشاهده نتایج برانگیختگی، برای بررسی جزئیات شفق‌های قطبی نیز به‌کار می‌رود. اطلاعات بدست‌آمده از این مشاهدات در اینترنت قابل دسترسی است.

در وضعیت تحقیقاتی فعال، سیگنال‌هایی که توسط سیستم فرستنده تولید می‌شود، به آرایه آنتن‌ها منتقل می‌شود و در جهت بالا منتشر می‌شود. بسته به بسامد موج ارسالی، بخشی از امواج در ارتفاع بین 100 تا 350 کیلومتری جذب می‌شوند. محدوده جذب این امواج حجم نسبتا کوچکی دارد، استوانه‌ای به مقطع دایره‌ای با قطر چند ده کیلومتر و ضخامت چند صد متر. 
  

شدت امواج ارسالی می‌تواند تا 3 مگاوات هم برسد، اما وقتی در چنین سطح وسیعی پراکنده شود، شدت آن در واحد سطح افت می‌کند، طوری‌که به کمتر از 3 میکرووات (3 میلیونیوم وات) در هر سانتی‌‌متر مربع می‌رسد. این مقدار، ده‌ها هزار بار ضعیف‌تر از امواج الکترومغناطیسی طبیعی خورشیدی است که به زمین می‌رسد، حتی نوسآنهای تصادفی طبیعی در تابش فرابنفش خورشید که یون‌کره را پدید می‌آورد، صدها بار از اثرات هارپ در یون‌کره قوی‌تر است.

هرچند اثر هارپ بسیار ضعیف‌تر از پدیده‌های طبیعی موجود در یون‌کره است، اما آن‌قدری هست که بتواند تاثیری هرقدر اندک بر یون‌کره زمین بگذارد و ابزارهای دقیق آزمایشگاه هارپ، آنها را اندازه‌گیری و اطلاعات جدیدی درمورد دینامیک پلاسمایی و برهمکنش‌های بین زمین و خورشید ارایه دهد.

هارپ و توهم توطئهشایعات درمورد پروژه هارپ بسیار زیاد است. سایت‌های متعددی را در اینترنت می‌توان پیدا کرد که بلایای طبیعی نظیر سیلاب، خشکسالی، گردباد، تندباد و زمین‌لرزه را به هارپ نسبت داده باشند. تا پیش از این، اختلال در شبکه‌های انتقال برق، سقوط پرواز شماره 800 خطوط هوایی TWA، سندرم جنگ اول خلیج فارس، سندرم خستگی مزمن و حتی ماجرای تیراندازی دبیرستان کلمباین (مایکل مور، مستندساز مشهور بر اساس همین رویداد، مستند مشهور بولینگ برای کلمباین را ساخت) را نیز به هارپ نسبت می‌دادند و در چند سال اخیر زلزله‌های جنوب ایران، زلزله هائیتی و به تازگی آتش‌سوزی روسیه و سیلاب پاکستان را به این ابزار نسبت داده‌اند.

کافی است در موتور جستجوهای اینترنتی، موضوع هارپ (HAARP) را جستجو کنید تا به این منابع دست پیدا کنید. برای آن‌که بهتر بتوانید در مورد صحت و سقم توطئه هارپ قضاوت کنید، بخشی از استدلال‌های این افراد را ذکر می‌کنیم. یک حساب و کتاب ساده، یا مراجعه به پایگاه‌های اینترنتی معتبر یا پرس‌وجو از استادان دانشگاه کافی است تا نادرستی این مطالب آشکار شود.

1- درجه حرارت بسیار بالای لایه یونوسفر موجب یونیزه شدن مولکول‌ها می‌شود و در نتیجه بروز یک تغییر کوچک در میزان انرژی این لایه تغییرات وسیعی در وضع درونی هسته زمین، اعماق اقیانوس‌ها و آب‌وهوا ایجاد می‌کند. تغییرات انرژی در لایه یونوسفر نه‌تنها بر کره زمین تأثیرات گسترده‌ای دارد، که بر درجه حرارت منظومه شمسی و در نتیجه واکنش‌های خورشیدی نیز مؤثر است.

2- یونوسفر چرخش زمین را در کنترل دارد و احتمال بسیار می‌رود که درصورت دستکاری‌های متناوب، تاثیراتی در حرکت چرخشی زمین ایجاد گردد، بدین صورت که یا چرخش را سرعت بخشیده و یا کند نماید.

3- سیستم «هارپ» سلاحی آب‌وهوایی است که از طریق ارسال یک انرژی فوق‌العاده به لایه یونوسفر (لایه فوقانی اتمسفر)، مولکول‌های آن را به تپش انداخته و به بازتاب قدرتمند این انرژی وادار می‌سازد.

4- آن‌چه درمورد زلزله هائیتی تعجب‌برانگیز است، این نکته است که این زمین‌لرزه در منطقه‌ای به وقوع پیوسته که «زلزله‌خیز» نیست، ضمن آن‌که این کشور فقیر و کوچک نزدیک به منطقه‌ای در پورتوریکو قرار دارد که شعبه‌ای از سیستم هارپ در آن مستقر است. زمین‌لرزه نیز به هنگام غروب آفتاب که آسمان به سرخی می‌گراید و غبارآلود به نظر می‌رسد، ایجاد شده تا وضعیت آسمان وضعیت حاصل از استفاده از سلاح «هارپ» را بپوشاند.

5- امپراتوری آمریکایی-صهیونیستی به کمک سیستم آب‌وهوایی «هارپ»، نه تنها موجی خارق‌العاده از سرما را در اروپا پدید آورده تا تلاش‌های مخالفان جهانی با پدیده گرم شدن آب‌وهوای کره زمین را مسدود سازد، بلکه زمین‌لرزه «ویرانگر» هائیتی را تدارک دیده تا ناوگان خود را با هدف نهایی اشغال کوبا و ونزوئلا در دریای کارائیب مستقر سازد.

6- سلاح هارپ می‌تواند با ایجاد اختلال و کنترل فرکانس‌های نوری مغز در سطوحی به وسعت شهرها، انسآن‌ها را از راه دور کنترل کند و در مغز آنها ایجاد «غش» و تولید «وهم» کند.

7- سیستم هارپ در سال 1998 / 1377 تکمیل شد و این، مصادف با سالی است که از آن به بعد، بر تعداد زمین‌لرزه‌ها در ایران اضافه شد.

و اما پاسخ ساده این مسایل:
1- مقدار ماده موجود در یونوسفر بسیار کم است، چراکه 90 درصد از جرم جو زمین فقط در تروپوسفر توزیع شده و آن مقدار اندک ماده درون یونوسفر، هرقدر دمای بالایی داشته باشد، نمی‌تواند تاثیر شگرفی داشته باشد. از سوی دیگر، جو زمین هیچ تاثیری بر ساختار داخلی زمین ندارد، چه رسد به خورشیدی که 150میلیون کیلومتر دورتر از زمین واقع شده است.

2- دوران زمین در اثر حرکت اجرامی به‌وجود آمده که 4.5 میلیارد سال پیش، زمین را تشکیل دادند. کل لایه‌های جو زمین تاثیری آن‌چنانی بر دوران زمین ندارد و تنها برخورد یک جسم آسمانی بزرگ می‌تواند دوران زمین را تغییر دهد.

3- به توضیحات پروژه هارپ مراجعه کنید.

4- هائیتی جزو زلزله‌خیزترین کشورهای جهان است.

5 و 6 و 7- بدون شرح!

یون‌کره چیست؟
جو زمین از لایه‌های مختلفی تشکیل شده که هر یک، وظیفه‌ای برعهده دارند. یونوسفر از ارتفاع 80 کیلومتری سطح زمین آغاز می‌شود، جایی که با افزایش ارتفاع، گازها آن‌قدر رقیق و فاصله اتم‌ها از یکدیگر به‌قدری زیاد می‌شود که الکترون‌ها می‌توانند از قید اتم خود رها شوند و تا جذب نزدیک‌ترین یون مثبت شوند، زمانی هرقدر کوتاه را آزاد باشند. وجود این الکترون‌های آزاد (بار الکتریکی منفی) و اتم‌های یونیزه (بار الکتریکی مثبت) نشان‌گر آغاز یونوسفر است.

اما این الکترون‌ها چطور از اتم مادر خود جدا می‌شوند؟ در ارتفاع‌های بسیار بالا، پرتوهای پرانرژی خورشید، بخصوص پرتوهای فرابنفش و ایکس به ندرت با اتمی برخورد می‌کنند تا الکترون‌ها را از آن جدا کنند؛ اما هرچه به سطح زمین نزدیک‌تر شویم، غلظت جو و تعداد اتم‌ها بیشتر می‌شود و بالتبع، پرتوهای خورشید می‌توانند الکترون‌های بیشتری را از اتم‌ها جدا کنند. اما هرچه تعداد اتم‌ها بیشتر باشد، فرآیند عکس یونیزاسیون، یعنی بازترکیبی هم بیشتر می‌شود و الکترون آزاد به دام یون مثبتی که در همان نزدیکی است، می‌افتد.

اما در ارتفاع‌های پایین‌تر، تعداد اتم‌ها به‌قدری زیاد می‌شود که این پرتوها عملا جذب می‌شوند؛ به‌طوری‌که شدت پرتوهای فرابنفش پس‌از لایه ازن به شدت افت می‌کند و با شدت ناچیزی به سطح زمین می‌رسد.

اهمیت یون‌کره به دلیل پدیده‌ای است که منجر به کشف آن شد. در دهه 1880 / 1260، هاینریش هرتز آلمانی با انجام آزمایش‌هایی نشان داد پیش‌بینی جیمز کلرک ماکسول در وجود امواج الکترومغناطیسی درست است و این امواج، اثرات الکتریکی و مغناطیسی را با سرعت نور (300هزار کیلومتر بر ثانیه در خلا) منتقل می‌کنند. در سال 1899 / 1278، گاگلیلمو مارکونی، فیزیک‌دان ایتالیایی موفق شد با تحلیل ریاضی دقیق و ترکیب آزمایش‌های هرتز با نوآوری‌های خودش، روش ارتباطات بدون سیم خود را در عرض کانال انگلیس به نمایش بگذارد.

دو سال بعد، او این آزمایش را در دو سوی اقیانوس اطلس تکرار کرد و توانست پیام بی‌سیم ارسالی از کورن‌وال انگلیس را در سن‌جان ایالات متحده دریافت کند. این ابداع که اولین نسل از رادیوهای امروزی بود، هرچند جایزه نوبل فیزیک سال 1909 را برایش به ارمغان آورد؛ اما مساله عجیبی را برای همه مطرح کرد.

معادلات ماکسول نشان می‌داد موج الکترومغناطیس بر خط مستقیم منتشر می‌شود و بنابراین، اگر بخواهیم بین دو نقطه ارتباط بی‌سیم داشته باشیم، فرستنده و گیرنده باید یکدیگر را ببینند یا به اصطلاح، بالاتر از افق یکدیگر واقع باشند. پهنای اقیانوس اطلس آن‌قدر زیاد است که برای دیدن ساحل دیگر، باید به ارتفاع چند کیلومتری صعود کرد، اما آنتن مارکونی چند ده متر بیشتر ارتفاع نداشت!

در سال 1902، اولیور هیویساید و آرتور کنلی، مستقل از یکدیگر پیشنهاد دادند که لایه‌ای رسانا در جو فوقانی زمین وجود دارد که امواج الکترومغناطیس را به سوی زمین بازتاب می‌کند و به همین دلیل، می‌توان الکترومغناطیسی را به فاصله‌هایی بسیار دور ارسال کرد. این‌چنین بود که برای نخستین‌بار، واژه یونوسفر (یون‌کره) اختراع شد و تحقیقات مفصلی که پس از آن انجام شد، مشخص کرد که امواج رادیویی پربسامدی که فرکانس آنها بالای 2مگاهرتز است، از این لایه بازتاب می‌شوند و می‌توانند تا فواصل بسیار دور منتقل شوند.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پژوهشگران با استفاده از امواج رادیویی پربسامد، بخشی‌هایی از جو زمین را به یونوسفر مصنوعی تبدیل کرده‌اند و شفق‌های قطبی مصنوعی ایجاد کرده‌اند. با این فناوری می‌توان پیام‌های تبلیغاتی درخشانی را در آسمان شب پدید آورد.

محبوبه عمیدی: محققان توانسته‌اند با ارسال امواج رادیویی پر‌ قدرت به آسمان، یونوسفر مصنوعی ایجاد کنند. این آزمایش که از ابتدا برای هدف دیگری طراحی شده بود، نه تنها به ایجاد نقاطی روشن در اطراف این یونوسفرهای مصنوعی منجر شده، که می‌تواند راهی تازه برای مخابره امواج رادیویی در سراسر جهان و تقویت سیگنال‌های مورد نیاز این امواج در اختیار انسان بگذارد.

به گزارش نیچر، لایه یونوسفر نزدیک‌ترین پلاسما به کره زمین است که از ارتفاع حدود 150 کیلومتری سطح زمین آغاز شده و تا 550 کیلومتری آن امتداد می‌یابد. این لایه که نقش حفاظتی بسیار‌مهمی برای زمین دارد، رقیق است و از آن‌جا که ذرات باردار (یون‌ها) آن‌را تشکیل داده‌اند، روش‌های همیشگی شناسایی جو در مورد آن کاربرد چندانی ندارند.

حدود دو‌دهه است که برنامه هارپ «پروژه تحقیقاتی یونوسفر با استفاده از امواج رادیویی با بسامد بالا»، در منطقه گاکانا، آلاسکا برای بررسی میدان مغناطیسی زمین و شناخت لایه یونوسفر آغاز به کار کرده است. یکی از ملموس‌ترین نتایج حاصل از آزمایش‌های این گروه، خلق اشکالی نورانی در آسمان شبیه به شفق قطبی بوده است.

شفق قطبی که یکی از زیباترین پدیده‌های طبیعی است، به پرده‌های درخشانی از نور اطلاق می‌شود که تنها در مناطق قطبی زمین، خصوصا مناطق شمالی آن و در فواصل زمانی خاص دیده می شوند. این پدیده حاصل عبور الکترونها و سایر ذرات باردار از لایه حفاظتی مگنتوسفر و سرازیر شدن آنها به لایه‌های پایین‌تر جو زمین است. در ارتفاعی حدود 250 کیلومتری زمین، این ذرات باردار با مولکولهای اکسیژن و نیتروژن برخورد می‌کنند و باعث می‌شوند این مولکول‌ها از خودشان نور ساطع کنند، شبیه به اتفاقی که در داخل لامپ‌های فلورسنت رخ می‌دهد. .

اما پژوهشگران آزمایش هارپ متوجه شدند که امواج رادیویی با بسامد بالا نیز می‌توانند به الکترون‌های موجود در جو زمین شتاب بیشتری دهند و با افزایش انرژی برخورد آنها به یکدیگر، این درخشش را ایجاد کنند. این تکنیک پیش از این برای تولید نقاط نورانی از توانی حدود 1 مگاوات بهره می‌برد، اما امروز توان این تجهیزات به 3.6 مگاوات - چیزی بیش از 3 برابر توان یک فرستنده رادیویی معمولی - افزایش پیدا کرده و این میزان توان قادر است یک شفق مصنوعی کامل ایجاد کند که به راحتی با چشم غیر‌مسلح هم قابل رویت باشد.

یونوسفر مصنوعی
تاد پیدرسون، فیزیک‌دان و محقق آزمایشگاه تحقیقاتی نیروی هوایی ایالات متحده در ماساچوست که مدتی رهبری تیم هارپ را برعهده داشت، در مورد یک تجربه تازه این طور می‌گوید: «ما موفق شدیم الگوهای تازه‌ای از این پدیده را در آسمان شب القا کنیم و این بار به جای رگه‌های درخشان نور با منشائی شبیه یک روزنه در آسمان، با دوایری توخالی به شکل دونات مواجه شدیم که با طرحی نامنظم در آسمان می‌درخشیدند».

تیم مسئول آزمایش تلاش کرد تا از جهت و انرژی ارسال‌شده به آسمان توسط آنتن این مرکز که به ایجاد چنین اشکال عجیبی منجر شده، الگو برداری کند. نتایج احتمال وجود منطقه‌ای متراکم و یک دست از گازهای یونیزهشده را در محل ایجاد این اشکال نشان می‌داد، همان‌طور که اندازه‌گیری رادار‌های زمینی که برای کاوش در یونوسفر به کار می‌روند، نیز این احتمال را پیش از این تأیید کرده بود.

دانشمندان می‌گویند، امواج پروژه هارپ هم می‌توانند با یونیزه کردن گازها، عامل ایجاد این دسته‌های متراکمی از پلاسما باشد. نتایج این تحقیق در Geophysical Research Letters منتشر شده و پیدرسن می‌گوید: «این مهیج‌ترین بخش کار است، چراکه موفق شده‌ایم قطعه‌ای کوچک از یونوسفر را به صورت مصنوعی خلق کنیم».

مایک کووچ، مدیر بخش فضانوردی تجربی دانشگاه لانکستر انگلستان و همکار سابق پیدرسون می‌گوید: «اهمیت این آزمایش به دلیل مشاهده این اشکال نورانی نیست، بلکه به دلیل این واقعیت است که ما توانسته‌ایم الکترونهایی آن‌قدر پرانرژی خلق کنیم که توان تولید پلاسما را داشته باشند. این اتفاقی کاملا متفاوت و تازه را نوید می‌دهد، چیزی که اصلا انتظارش را نداشتیم. ما فکر نمی‌کردیم بشود با استفاده از آنتن‌های رادیویی، آن‌هم از سطح زمین چنین کاری را انجام داد».

منبع انرژی
کووچ دلیل موفقیت تیم هارپ را استفاده از پر قدرت‌ترین آنتن‌ها در سطح جهان عنوان می‌کند، کما این‌که گروه آنتن‌های انجمن علمی اروپاییEISCAT که در نروژ مستقر شده و از رقبای تیم پژوهشی هارپ به شمار می‌رود، تنها توانی معادل 1.2 مگاوات دارد.

کووچ اضافه می‌کند: «این‌که این پروژه مفید است یا نه، داستان دیگری است. ما گاهی به شوخی می‌گوییم روزی می‌رسد که شرکت‌ها برای تبلیغاتشان، فیزیک‌دانان را استخدام می‌کنند تا با استفاده از این فناوری آگهی‌هایشان در آسمان شب بدرخشد. اما از شوخی که بگذریم، قیمت‌ها برای خلق یک آگهی که با چشم غیر‌مسلح قابل‌رؤیت باشد، سرسام‌آور است. فقط هزینه انرژی مصرفی برای به کارگیری تمام توان دستگاه هارپ به مدت یک‌ساعت، بیش از چهار هزار دلار است».

پیدرسون می‌گوید: «دستگاه تولید‌کننده لایه‌های پلاسمای مصنوعی می‌تواند کاربردهای جدی‌تری هم داشته باشد. به عنوان مثال، می‌تواند اطلاعات مخابره شده از یک زیردریایی را بازتاب دهد؛ یا نیروی هوایی ایالات متحده هم که در کنار نیروی هوایی انگلیس و دیگران از سرمایه‌گزاران این پروژه است، می‌تواند از پلاسما برای بازتاب ارتباطات رادیویی مخابره شده و تقویت آنها در سراسر جهان و بدون مواجهه با افت انرژی استفاده کند.

بعد از این به جای وابستگی کامل به یونوسفر طبیعی برای انعکاس امواج رادیویی یا کوتاه، می‌توانیم روی یونوسفر کوچکی که خودمان سازنده‌اش هستیم هم حساب کنیم! نتایج حاصل از آزمایش بهمن پارسال که این‌طور می‌گویند. 

منبع: هارپ،زلزله،سیل ،آتش و نقش آمریکا